Begrijpelijke communicatie: zo doe je dat

Door Robyn Beekman, masterstudent Neerlandistiek en stagiair bij Issuemakers

Hoeveel laaggeletterde mensen ken jij? 66% van de Nederlanders kent niemand die laaggeletterd is. Toch zijn er maar liefst 2,5 miljoen mensen in Nederland die laaggeletterd zijn.

Laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden

Iemand die laaggeletterd is, heeft moeite met bijvoorbeeld digitale vaardigheden, taal en rekenen. In de huidige kennismaatschappij, waarin alles sneller en efficiënter moet, kan iemand daardoor minder goed functioneren in alledaagse bezigheden. Het percentage laaggeletterden in Nederland is de afgelopen jaren gestegen. Dit komt onder andere door vergrijzing, een toename van laaggeletterdheid bij jongeren en een toenemend aantal nieuwkomers.

Laaggeletterdheid heeft verregaande gevolgen. Niet alleen voor mensen zelf, maar ook voor de maatschappij. Mensen die laaggeletterd zijn, vinden namelijk minder snel een baan, hebben minder grip op geldzaken en kunnen minder gezond leven. Ook gaan laaggeletterden vaker naar de huisarts en het ziekenhuis. Laaggeletterden hebben zelfs een 1,5 grotere kans op vroegtijdig overlijden, doordat men minder kennis heeft van ziekten en behandelplannen. Daarnaast kunnen er gevaarlijke situaties ontstaan wanneer iemand een bijsluiter niet goed begrijpt en een medicijn daardoor niet op de juiste manier inneemt.

Mensen die laaggeletterd zijn, hebben dus vaak moeite met gezondheidsvaardigheden. Dit gaat over het verkrijgen, begrijpen, beoordelen en gebruiken van informatie over gezondheid. Het issue van gezondheidsvaardigheden heeft relatief recent aandacht gekregen en er rusten taboes op laaggeletterdheid. Zo is het probleem weinig bekend bij artsen. Laaggeletterden schamen zich en doen er alles aan om er niet mee geconfronteerd te hoeven worden.

Coronacommunicatie

Bij een pandemie zoals waar we nu in zitten, is het bij uitstek belangrijk dat iedereen in de samenleving bereikt wordt met de juiste informatie. Dit kan alleen door het bieden van begrijpelijke informatie. Daarom heb ik de afgelopen drie maanden voor Issuemakers onderzoek gedaan naar laaggeletterdheid en gezondheidscommunicatie. Hoe kun je communicatie begrijpelijker maken en hoe kun je laaggeletterden daarmee bereiken? Hier biedt de poster ‘Laaggeletterdheid: 9 tips’ concrete handvatten in. De tips gaan zowel over taal, lay-out, medium als bereik. Ze zijn gebaseerd op mijn literatuuronderzoek en interviews met experts van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Stichting Lezen en Schrijven, Pharos en Stichting ABC.

Op woordniveau zijn tips 1 en 2 belangrijk: vermijd leenwoorden en gebruik zo veel mogelijk woorden op A2-niveau (vergelijkbaar met het niveau van een vmbo-examen Engels). Het is van belang om zo min mogelijk leenwoorden te gebruiken, omdat deze moeilijker te begrijpen zijn. Stichting Lezen en Schrijven adviseert om op niveau A2 te schrijven, hoewel de overheid op niveau B1 moet schrijven. Met niveau A2 bereik je zo’n 95 procent van de mensen. Om te testen of een woord A2 is, kun je een tool gebruiken zoals Zoek eenvoudige woorden [1].

Met alleen begrijpelijke woorden ben je er nog niet. Het is namelijk ook van belang dat je tekst samenhangend is (tip 3). Dit bereik je door signaalwoorden te gebruiken om zinnen met elkaar te verbinden. Aangezien veel laaggeletterden moeite hebben met veel tekst lezen, is het van belang dat er ondersteunend beeld en een voorleesfunctie zijn (tips 4 en 5). Een laaggeletterde kijkt als eerste naar een afbeelding, daarom moeten beeld en tekst hetzelfde zeggen. Daarnaast hebben ook mensen die niet laaggeletterd zijn veel baat bij afbeeldingen. Een voorleesfunctie kan iemand vervolgens helpen om de tekst te begrijpen. Sommige laaggeletterden begrijpen iets namelijk beter wanneer ze ernaar luisteren.

Naast een samenhangende tekst, ondersteunend beeld en een voorleesfunctie, is het van belang om op de lay-out van je tekst te letten (tip 6). Hierbij gaat het onder andere om korte zinnen, zinnen op nieuwe regels, tussenkopjes, duidelijke en grote lettertypen, nummers in cijfers en contrasterende kleuren. De lay-out is ook belangrijk bij het medium dat je gebruikt. Een laaggeletterde heeft altijd de voorkeur voor papier, omdat hier geen digitale vaardigheden bij komen kijken (tip 7).

Voordat je een tekst publiceert, is het belangrijk dat je het laat testen door je doelgroep (tip 8). Zij bieden een noodzakelijk perspectief of je boodschap goed aankomt en of je de juiste informatie aanbiedt. Wanneer dit onmogelijk is, kun je gebruikmaken van tools om de begrijpelijkheid van je tekst te testen, bijvoorbeeld de Checklist toegankelijke info [2]. Laaggeletterden hebben vaak moeite met zelf informatie vinden, dus is het van belang dat informatie naar hen toekomt. Hierin werkt het netwerk van iemand het beste (tip 9). Organisaties als Pharos, Stichting Lezen en Schrijven en Stichting ABC zijn goede opstapmogelijkheden: zij hebben een groot netwerk van laaggeletterden.

Iedereen heeft baat bij begrijpelijke communicatie

Het issue van laaggeletterdheid is kortom groot. Voor veel zorg heb je taal nodig en daarbij is het – zeker nu – extra van belang dat iedereen in de samenleving bereikt wordt met essentiële informatie. Laaggeletterden vormen dus niet alleen een kwetsbare groep in de samenleving, maar zijn ook een grotere groep dan je denkt. Het is dus belangrijk dat iedere organisatie met laaggeletterden als (deel van) de doelgroep rekening houdt. Dit doe je alleen door begrijpelijk te communiceren, iets waar iedereen baat bij heeft. Hopelijk helpt de poster je daarbij.

Tools:

[1] Zoek eenvoudige woorden

[2] Checklist toegankelijke info