Communicatie tijdens het formatieproces

Na ruim 200 dagen sinds de verkiezingen lijkt het einde van de formatie eindelijk in zicht, maar geheel soepel is het niet verlopen. Gelekte documenten, roddelende woordvoerders, enkele misstappen en obstakels gooiden roet in het eten. Mede door deze moeizame formatieprocedure– is niet alleen het vertrouwen van het volk in de politiek gedaald, maar ook de polarisatie toegenomen. Reden genoeg om ervoor te zorgen dat uit deze formatieprocedure lessen mee worden genomen voor in de toekomst. Vragen die hierbij opkomen zijn: Wat vertel je als partijleider over de formatie en wat niet? Moet je tijdens het gehele proces al communiceren of doe je dat alleen over het eindresultaat? Welke beloftes kan je maken? Hoe manage je de verwachtingen? Issuemakers hecht belang aan het voeren van een maatschappelijke en politieke discussie over de rol van partijleiders, woordvoerders en media in de communicatie over het formatieproces. In dit blog zetten we daarom een aantal communicatie-afwegingen uiteen die belangrijk zijn voor de berichtgeving over een dergelijk proces.  

Informatiedeling

Met meer dan 25.000 nieuwsberichten over de formatie die sinds 17 maart 2021 verschenen in online nieuws of gedrukte media was het nieuwe kabinet zacht gezegd een hot topic. Bijna elke dag wordt informatie naar buiten gebracht over de voortgang van het proces. Zo leek de laatste tijd bijna dagelijks de formatie te eindigen in een andere vorm: van een minderheidskabinet, naar een extraparlementair kabinet of toch een meerderheidskabinet met exact dezelfde partijen als de huidige coalitie. De betrokken partijen hebben in deze snel wisselende formatie-tijd inhoudelijk vrij weinig losgelaten. Dat lijkt verstandig. Toch suggereerden de media erop los en werd de burger ongeveer meegesleept in een politieke soapserie. Een belangrijk discussiepunt is daarom of het wenselijk is of over elke minieme ontwikkeling gerapporteerd moet worden. Lastig is het wel. Deel je namelijk te veel informatie, dan worden verkeerde verwachtingen gewekt of wordt zelfs het formatieproces verslechterd. Deel je juist te weinig informatie, dan is de burger niet op de hoogte van de ontwikkelingen van het proces.  

Verwachtingen van de burger 

Eén genoemd gevolg van te veel informatiedelen over de formatie is het managen van de verwachtingen. In de verkiezingscampagnes beloofden politici een zogenaamde ‘flitsformatie’ en dat de formatie voor de zomervakantie afgerond zou zijn. Daarnaast zou het ook een andere coalitie worden, maar dat plan lijkt nu afgeschreven te zijn. Het snel wisselen van de formatievormen, samen met de lange duur en het steeds opnieuw beginnen van de formatie, zorgde voor irritatie in de samenleving en stimuleerde het formatieproces niet. Of dit enkel de verantwoordelijkheid van de partijleiders is, is een interessante kwestie. De media brengen ook vaak punten extra (lang) in de aandacht en hebben ook een rol te spelen.

Woordvoering en roddels

Ook formatieverslechtering is een mogelijk gevolg van te veel informatiedelen. De ‘borrel-roddel’ van informateur Johan Remkes is hier een duidelijk voorbeeld van. Na een aantal frustrerende maanden waarin de formatie al stroef verliep, werd er een aantal keer te veel met de pers gedeeld. Niet alleen waren partijen aan het klagen over andere formatiepartners, maar een woordvoerder van D66 suggereerde zelfs dat Remkes ‘warrig’ was bij het leiden van de gesprekken omdat hij enige mate van alcohol op zou hebben.

Dit soort roddels hebben vergaande gevolgen voor het formatieproces. Het ondermijnt ten eerste de autoriteit van de informateur waardoor het proces beschadigd wordt. Ten tweede is D66 wellicht hierdoor de controle over het formatieproces kwijtgeraakt. De onderhandelingspositie van Kaag is door al deze beschuldigingen en ophef is namelijk flink afgezwakt. Als laatste lijkt het steeds waarschijnlijker dat het nieuwe kabinet uit dezelfde partijen gevormd zal worden. Het is dus belangrijk om bij een proces als deze af te wegen welke informatie je als partijvoorzitter of –woordvoerder wel of niet naar buiten brengt en wat voor effect dat kan hebben. Een ‘grap’ kan dus verkeerd uitpakken en flink terugslaan.

Er zijn dus flink wat lessen uit het formatieproces te trekken op het gebied van communicatie. De komende weken vindt de formatie voornamelijk achter gesloten deuren plaats en is de berichtgeving erover in wat rustiger vaarwater beland. Desondanks verdienen de rol van de media en politieke partijen in de communicatie zeker de aandacht. Wat vind jij van de communicatie rondom de formatie?