De Troonrede 2019: Willem-Alexander als koninklijke Issuemaker

Sinds jaar en dag is ons staatshoofd met het uitspreken van Troonrede even de talk of the town. Sla de dag na Prinsjesdag de krant maar open en je ziet dat vrijwel iedereen praat over de onderwerpen waar de Koning aandacht voor vraagt. Met het uitspreken van de bekendste toespraak van Nederland kan ons staatshoofd issues op de kaart zetten. Reden genoeg om de Koning eens als ‘collega Issuemaker’ tegen het licht te houden.

De Troonrede is al lang onderdeel van ons politieke bestel. In de periode van 1814 tot 1982 hoefde het staatshoofd formeel gezien op Prinsjesdag alleen de zitting van de Staten-Generaal te openen. Maar al snel werd het een gewoonte dat de Koning ook een Troonrede uitsprak, met een vooruitblik op de regeringsplannen van het komende jaar. Die gewoonte werd pas bij de grondwetherziening van 1983 vastgelegd in de wet. Uit de lange geschiedenis van de Troonrede blijkt dat er lang niet altijd efficiënt werd omgegaan met de ‘agendasettingstool’ die de rede kan zijn. In 1885 deed Koning Willem III de troonrede af met elf zinnen, begroeting en bede inbegrepen. Kamerleden spraken van een ‘zinledig’ stuk en ‘een caricatuur van den werkelijken toestand.’

De troonredes die wij van Willem-Alexander kennen hebben gelukkig meer tekst. Vanaf de Tweede Wereldoorlog breidde de overheidstaken zich uit en werden ook de Troonredes langer. Van die ruimte maakt de Koning nu gretig gebruik. Zo doet hij met regelmaat de oproep aan de Nederlandse samenleving om meer aandacht te hebben voor maatschappelijke problemen. Zomaar een greep van de issues die op deze manier in de Troonrede werden geagendeerd:

• De participatiesamenleving (2013)
• Radicalisering en extremisme (2014)
• Vermenging van de boven- en onderwereld (2015)
• Vluchtelingenstroom (2015)
• Gasproblematiek in Groningen (2016)
• Cybersecurity (2017)
• Eenzaamheid onder ouderen (2018)

Met het maatschappelijke engagement in de Troonrede is dus niets mis. Maar de wijze hoe dat maatschappelijke engagement wordt verwoord kan wel wat beter, zo blijkt uit onderzoek van Dr. Gerard Breeman en Prof. Dr. Arco Timmermans. De Bestuurskundigen van de Universiteit Leiden toonde met een wolligheidsindex aan dat de Troonrede in 2018 slechts 36% inhoudelijke uitspraken kende. Daarmee scoorde alleen de Troonrede uit 1981 onder het kabinet Van Agt- Den Uy lager.

Daarnaast toont een analyse van de besproken thema’s dat er onder het Kabinet Rutte een bewustere keuze lijkt te zijn voor het benadrukken of juist afzwakken van bepaalde thema’s. Komt het politiek gezien even niet uit om een maatschappelijk issue te benoemen? Dan kan het onderwerp zomaar uit de Troonrede geschrapt worden. Zo mistte de heren vorig jaar aanmoedigende woorden van Willem-Alexander voor het tegenvallende en trage tempo van de energietransitie.

Natuurlijk luisteren ook wij bij De Issuemakers met interesse naar de Troonrede. We zijn niet alleen benieuwd welk issue de Koning dit jaar benadrukt, maar ook welke hij onbesproken laat. Het is in ieder geval te hopen dat hij op de valreep deze tip van een ‘collega Issuemaker’ meeneemt: Laat dit jaar de wollige uitspraken achterwege en kom vooral met klare taal!

Schutterende ministers verborgen achter wollige taal (Dr. Gerard Breemani en Prof. dr. Arco Timmermans: 24 september 2018)

De Staten-Generaal: vijfenhalve eeuw geschiedenis van het parlement (Arnout van Cruyningen: 2014)