Doet-ie-het-wel of doet-ie-het-niet? Stapt Pieter Omtzigt in, of stapt Dilan Yeşilgöz eruit? De vorming van het kabinet lijkt op sterk fluctuerende dagkoersen. De vierpartijen-coalitie was van tafel, maar is door de gedoogbelofte van NSC misschien toch weer mogelijk. Maar ook een minderheidskabinet of een extraparlementaire kabinet zijn nog steeds mogelijk. Intussen duurt de kabinetsformatie al meer dan 100 dagen. Hoewel dit nog steeds bijna 200 dagen korter is dan de formatie in 2021, lijkt een nieuwe regering nog ver weg.

Er zijn verschillende vormen voorgesteld om de verkiezingsuitslag recht te doen. Volgens politiek commentator Joost Vullings komt dit door het ongemak dat de politieke partijen voelen om samen met Wilder een kabinet te vormen. Informateur Kim Putters heeft vanaf zijn benoeming ingezet op alternatieve kabinetsvormen: volgens hem is het politieke landschap lastig en wil hij kijken welke mogelijke vormen van een kabinet op draagvlak kunnen rekenen. Maar wat die alternatieve kabinetsvormen precies inhouden is niet altijd even duidelijk.  En politici geven verschillende interpretaties.

Een extraparlementair kabinet lijkt de meest spannende variant te worden. Dit kabinet zou geen regeerakkoord hebben en ministers kunnen uit verschillende partijen komen, mogelijk ook zelfs uit de oppositie. Het ontbreken van een regeerakkoord betekent dat het kabinet op zoek moet naar een meerderheid per onderwerp.  Het minderheidskabinet zou uit bijvoorbeeld 3 partijen kunnen bestaan die geen meerderheid in de Tweede en/of Eerste Kamer hebben. De partijen stellen wel een gezamenlijk regeerakkoord op en leveren ministers voor het kabinet aan. Een vierde partij kan gedoogsteun geven aan delen van het regeerakkoord of op het geheel, waardoor het kabinet wat meer zekerheid heeft dat de acceptatie van wetsvoorstellen door het Parlement makkelijker zal verlopen. Anders moet ook het minderheidskabinet per voorstel meerderheden in de Tweede en Eerste Kamer moeten vinden. Scandinavische landen hebben meer ervaring met minderheidskabinetten: in Denemarken en Zweden lijkt dat goed te werken.

Maar wat betekent dit nu eigenlijk?
Voor een nieuwe regering betekenen een extraparlementair kabinet en een minderheidskabinet meer werk, omdat ze steeds op zoek moeten naar meerderheden en daarvoor akkoordjes zullen moeten sluiten met de oppositie. Daar staat tegenover dat er meer flexibiliteit komt in het regeringsbeleid: het regeerakkoord en de coalitie overleggen zijn minder dichtgetimmerd. Voor oppositiepartijen betekent het dat zij niet meer bij voorbaat buitenspel staan, maar juist meer mogelijkheden krijgen om ook mee te sturen aan het regeringsbeleid. Tegenover minder stabiliteit van de regering staat dan een groter openheid van belangenafweging.

Voor organisaties die onderwerpen willen agenderen bij de politiek en overheid, zal een extraparlementair kabinet of een minderheidskabinet kansen bieden om nieuwe onderwerpen aan te dragen, ook onderwerpen die niet in het regeerakkoord stonden of die niet direct aansluiten bij het regeringsbeleid. Waar bij een ‘gewoon’ kabinet de aandacht vooral naar de coalitiepartijen gaat, zullen bij een andere kabinetsvorm ook de oppositiepartijen een interessante en aanzienlijke rol spelen. Waardoor er meer mogelijkheden zijn voor organisaties om bij de politiek onderwerpen te agenderen. Met andere woorden, ook andere vormen van kabinetten zullen kansen bieden voor maatschappelijke positionering.

Beeld: ©ANP