Theo Verbruggen (oud verslaggever NOS) over toename van bedreigingen en agressieve uitingen tegen journalisten: “Mijn eigen roots keerden zich tegen mij”

Maandag 2 november is het de Internationale Dag tegen Ongestraft Geweld tegen Journalisten. Deze dag komt op een moment waar journalisten steeds vaker het doelwit zijn van intimidaties, bedreigingen en agressie. Een situatie die in veel landen leidt tot een klimaat van angst. Zo besloot ook de NOS onlangs om haar logo’s van de eigen satelliet- en straalwagens voor tv en radio te verwijderen om verslaggevers te beschermen. Waar komt deze ontwikkeling vandaan? Hoe wordt het werk van journalisten hierdoor beïnvloed? En hoe kunnen journalisten hiermee omgaan? We spraken hierover met oud NOS verslaggever Koninklijk Huis en binnenland Theo Verbruggen.

Het aantal journalisten dat met bedreigingen te maken krijgt, neemt toe (denk NOS). Wat zijn uw persoonlijke ervaringen hiermee?

‘’Wat ik gemerkt heb als NOS-verslaggever, waarbij ik vaak in wagen met een logo heb gezeten, is dat je de laatste 5 á 6 jaren bedreigingen enorm zag toenemen. Sommige mensen zeggen dat bedreigingen tegen journalisten sinds de moord op Pim Fortuyn zijn begonnen. Ik denk ook wel dat er toen een zaadje geplant is. Maar ook de opkomst van commerciële media heeft hier een rol in gespeeld. Er kwamen steeds meer journalisten op evenementen af. Dit werd soms wel eens als overdreven of als ‘kwaad bloed zetten’ ervaren. Hierdoor merkten we dat onze bijzondere positie als NOS zijnde steeds meer begon weg te vagen. We begonnen met het verder wegzetten van de satellietwagen of bepaalde wijken te vermijden. Sommige demonstraties waren erg tegen de NOS gemunt. Dan werd er besloten om beveiligers mee te sturen met verslaggevers. Dit vond ik zelf in het begin enigszins overdreven, maar op sommige momenten zoals bij voetbalwedstrijden of demonstraties vond ik dit toch wel prettig. Het stickers verwijderen zoals nu het geval is, is voor het eerst. De wagen lokte al wel langer reacties uit.’’

Wat verklaart volgens u dit toenemende (verbale) geweld tegen journalisten?

‘’Meerdere elementen spelen hier denk ik een rol. Het zou kunnen zijn dat politici niet meer zo gecharmeerd zijn van de traditionele media. Doordat zij dit uiten worden burgers misschien beïnvloed. Ik denk echter dat sociale media hier ook een grote rol in spelen. Daarop kan tegenwoordig iedereen hun mening kwijt. Als je als journalist deze mening niet vertolkt, dan ben je automatisch tegen en dan denkt men het recht te hebben dit naar je te uiten. Als NOS vertolken wij geen meningen, dat wekt ook al kwaad bloed. Ook worden officiële instanties op dit moment in de samenleving steeds meer gewantrouwd en minder gedoogd. Mensen durven hierdoor steeds brutaler en harder hiertegen op te treden.’’

‘’Ik ben zelf een Brabantse boerenzoon. In mijn verslaggevingsleven heb ik altijd verslag gedaan van boerendingen. De laatste keer bij het provinciehuis kwam Farmers Defence Force, die helemaal niets meer moesten hebben van de NOS. Terwijl ik altijd het idee had dat ik het boerenleven vanuit huis uit goed kende, maar nu ervaarde ik dat ik aan de andere kant stond. Ik werd als vijand gezien. Mijn eigen roots keerden zich tegen mij, dat was een hele rare gewaarwording.’’

De Tweede Kamer heeft minister Grapperhaus (Justitie & Veiligheid) op 27 oktober gevraagd meer te doen voor journalisten, na recente incidenten en de stap van nieuwsorganisatie NOS om logo’s van busjes te verwijderen. Grapperhaus antwoordt hierop dat hij geen recente signalen heeft dat het huidige beleid voor de media niet voldoende werkt. Wat is uw mening hierover?

‘’We mogen constateren dat journalisten absoluut meer in de verdrukking zijn gekomen. Het klimaat is er de afgelopen jaren niet gunstiger op geworden. Afgelopen week werd een collega van mij, die vaak in het Binnenhof aanwezig is, nog uitgescholden. Dat zijn situaties waar de camera vaak nog op staat. Dergelijke situaties doen zich ook vaak voor buiten camera’s om.’’

‘’Het NOS moment van de satellietwagens is nu een soort een momentum geworden. Mensen vragen zich af: “Is dit serieus nodig?”, de ernst is hierdoor duidelijk geworden. Maar ik vind het goed dat NOS deze beslissing heeft genomen, hierdoor kunnen medewerkers van NOS nog veilig hun werk blijven doen. Sommige mensen zeggen dat dit juist capitulerend werkt, maar ik zie het meer praktisch: de veiligheid voor jezelf is de veiligheid voor het goede werk.’’

In 2017 al werd, in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Journalisten, het rapport ‘’Een dreigend klimaat’ geschreven. Hierin gaven journalisten en verslaggevers aan terughoudender te zijn geworden in het naar buiten brengen van nieuws en zelf soms berichtgeving bewust aanpasten. Zag u dit om u heen ook gebeuren? Herkent u zichzelf hierin? 

‘’Je denkt wel twee keer na als je in een situatie bent waarin je bedreigd wordt of wanneer je rapportage gewantrouwd wordt. Bij sommige uitspraken vraag je jezelf dan wel twee keer af of het nodig is deze wel of niet te gebruiken. In die zin heeft het wel invloed op je werk. Je wordt automatisch voorzichtiger. Ik zou niet zeggen dat ik het er om gelaten heb, maar ik heb er wel vaker drie keer over nagedacht of teksten genuanceerd. Kortom, ik kan mij wel voorstellen dat journalisten of verslaggevers vanuit het gevoel van bedreiging hun woordgebruik enigszins hebben aangepast.’’

Wat zou u huidige journalisten willen meegeven?

‘’Angst is altijd een slechte raadgever; laat je niet bang maken. Als er onvrede heerst binnen de samenleving moet je het wel goed lokaliseren: waar komt dit vandaan en wat zegt dit? Je moet erover nadenken of dit juist wel of niet iets moet veranderen en betekenen in jouw verslag. Als je heel bang bent dan is het lastig om hier goed over na te denken.’’

‘’Verder is het verstandig dergelijke situaties met je collega’s en cameraploeg te bespreken. Vraag aan je crew: hoe ver wil je gaan? Geef aan waar je de grens trekt en respecteer dit van elkaar, ook al wil je als journalist voor die éne quote gaan, als je cameraman minder ver wil gaan, accepteer dit dan.

Ligt er volgens u een rol weggelegd voor ons als communicatieadviseur?  

“Het voornaamste is dat je je ervan bewust bent wat er gebeurt en dat je een veilige haven mag bieden voor journalisten en verslaggevers. Zo boden communicatiemedewerkers in de provincie Brabant tijdens de boerenprotesten ons veilige ruimtes aan waar we konden werken. Dat is heel prettig.”