Thought Leader Thursday – Studentenbeweging #NietMijnSchuld ‘Een beweging bouw je door eerst energie te steken in je medestanders’.

In de interviewserie ‘Thought Leader Thursday’ spreken wij elke donderdag een expert op het gebied van een specifiek issue. Deze keer praten we met Martine Heijthuyzen van studentbeweging #NietMijnSchuld.

‘Een mislukt experiment’. Zo classificeert Martine de invoering van het sociaal leenstelsel voor studenten. Ze wijst op het ontstaan van een ‘pechgeneratie’: tienduizenden studenten die met een torenhoge schuld en een slechte positie op de arbeids- en woningmarkt een onzekere toekomt tegemoet gaan. #NietMijnSchuld voert dan ook actie voor afschaffing van het leenstelsel en wil zelfs dat alle studenten schuldenvrij kunnen afstuderen. Ook al ligt er nog geen regeerakkoord waarin dit is gerealiseerd, de politieke bewustwording dat er iets moet veranderen is dankzij de campagne een feit. Welke lessen kunnen we leren uit enkele jaren grassroot actievoeren?

Op zoek naar miljarden om de overheidsfinanciën op orde te brengen opperde bezuinigingskabinet Rutte I in 2010 een ingrijpende koerswijziging voor studenten. In plaats van het uitkeren van een basisbeurs aan studenten, moesten zij het geld maar gaan lenen. ‘Een investering in je eigen toekomst, met sociale voorwaarden voor de terugbetaling’, zo werd het idee uitgelegd. Met de steun van linkse partijen PvdA en GroenLinks en onderwijspartij D66 werd de basisbeurs in 2015 vervangen door het leenstelsel. 

#NietMijnSchuld is een aantal jaar geleden ontstaan vanuit jongerenvakbond FNV Young&United en studentenvakbond LSvB. Hoe kwam deze samenwerking tot stand? 

‘Het inzicht dat het leenstelsel niet langer zo kon, leefde al langer onder de jongeren. FNV Jong heeft het onderwerp bij de FNV  op de kaart gezet. Vervolgens is een samenwerking met LSvB gezocht. Wat zo leuk is aan deze organisatie, is dat zij lidbonden met achterban door het hele land heen hebben. Hier zijn we begonnen met de petitie, waarin we om drie verschillende eisen vragen. Dit zijn de terugkomst van de basisbeurs, compensatie voor de huidige generatie en tot slot de stellingname dat het niet uit de onderwijsbegroting mag komen. Het principe van de campagne is dat je in Nederland een opleiding moet kunnen afronden zonder schuld als je daarnaast 12 uur per week werkt. Maar als je ziet hoe duur alles geworden is, wordt het duidelijk dat dit bijna niet meer mogelijk is zonder een nieuwe basisbeurs. Daarnaast hebben we aan de hand van de petitie mensen kunnen werven die deel wilden nemen aan onze actiecomité’s die in elke studentenstad actief zijn. Zij blazen  de campagne leven in door acties te voeren en studenten en docenten te betrekken. Naast deze lokale elementen, is ook nog een landelijke actieraad opgericht.’  

Hoe kijken jullie vooralsnog terug op de campagne? 

‘Het spannendste moet nog komen: de formatieprocedure! De verkiezingen zijn met de VVD als winnaar niet erg voordelig geweest voor de afschaffing van het leenstelsel. Het einde van de campagne is gericht op het regeerakkoord. Of onze campagne succesvol is geweest, hangt af van wat er uiteindelijk in het akkoord komt te staan. Wat in ieder geval een succes is, is dat de kans heel groot is dat het leenstelsel af wordt geschaft. Toen we twee jaar geleden begonnen met de campagne, was de  afschaffing van het leenstelsel heel onrealistisch. In die zin hebben we dus enorme successen geboekt. De vraag is echter nog steeds of studenten na dit regeerakkoord schuldenvrij kunnen afstuderen.’  

Ondanks dat jullie een heel mooi resultaat geboekt hebben met de petitie (ruim 50.000 ondertekenaars) en jullie doelen voor alle studenten van belang zijn, is deze door lang niet alle studenten ondertekent. Hoe zou je dat verklaren? 

‘Voor corona, toen we net begonnen, merkten we dat het geluid van de VVD heel erg was overgenomen: studeren en dus lenen is een investering in jezelf. Het besef van de impact van een schuld was nog niet overal ingedaald leek het. Een klein nadeel voor ons was ook dat diverse partijen hun eigen campagnes tegen het leenstelsel begonnen waren. Hierdoor halen mensen campagnes door elkaar en denken ze dat ze automatisch ook onze petitie ondertekenen.’  

Het was anderen dus eerder gelukt om een liberaal frame aan het leenstelsel te verbinden (het is vooral een ‘investering in jezelf’). In jullie campagnes kunnen we ook een aantal frames onderscheiden, zoals ‘de pechgeneratie’ en het ‘mislukte experiment’. Is het een bewuste actie geweest om dit tegenover de bestaande frames te zetten? 

‘Hier is zeker wel over na gedacht. Ik heb zelf ook gemerkt dat het niet alleen gaat over studiefinanciering, maar voor mij gaat het ook over een bredere verdeling van welvaart. Als met studenten wordt nagedacht over hoe de compensatie en financiering dan betaald moet worden, heb je het eigenlijk ook samen over de discussie wie wat moet betalen in Nederland. Met heel veel studenten is dus ook een ideologische omwenteling gemaakt over hoe de taart verdeeld is in Nederland. Vooral aan het begin van de campagne hoorden we vanuit studenten heel veel dogma’s als: ik ga het later toch wel terugverdienen. De praktijk leert echter dat het voor starters financieel allemaal echt niet makkelijk is. De feiten staan wat dat betreft aan onze kant.’  

Zijn die frames ook overgenomen door politieke partijen? 

‘Ja, voornamelijk het schuldenvrij afstuderen. We hebben bewust de koers verder gezet dan alleen het leenstelsel afschaffen, want dan was het nog niet zeker of studenten erop vooruit gingen. Begin november hebben we samen met politieke jongeren organisaties een manifest ondertekent om schuldenvrij afstuderen mogelijk te maken. Op de JOVD na, hebben alle politieke jongerenorganisaties dit principe ondertekend. Dit is zo weer verder gegaan naar de politieke partijen zelf. Naar aanleiding van een raadpleging die door ruim 5000 studenten is ingevuld, bleek dat studenten het niet erg vinden om zelf bij te dragen zolang ze maar de mogelijkheid hebben om zonder schuld af te studeren. Hierdoor kwamen we met de idee van een schuldenvrij basisbeurs. Het is niet zo dat deze schuldenvrije beurs alles zal dekken, want het bedrag is berekend op een eigen bijdrage van studenten door inkomsten van een baan van 12 uur in de week naast de studie. Het principe van schuldenvrij afstuderen  kon ook zo goed worden overgenomen door de politieke partijen, omdat we hen de vrijheid hebben gegeven het concept zelf invulling te geven. We hebben zelf ideeën hierover, zoals een basisbeurs, maar partijen konden het plan ook op een eigen manier  insteken.’  

Hoe is het jullie gelukt zichtbaar te worden tussen alle maatschappelijke organisaties tijdens verkiezingen in corona tijd? 

‘Ik heb zelf voornamelijk gemerkt dat mijn gesprekken met studenten tijdens corona echt veranderd zijn. Studenten zijn zich veel meer bewust geworden van hun eigen kwetsbaarheid, omdat ze telkens buiten de boot vielen. Ze raakten bijvoorbeeld hun baan kwijt of hadden geen recht op compensatie. De zorgen namen alleen maar toe door de ontstane crisis en hoe het is aangepakt. Qua campagne is het voornamelijk het belangrijkst dat we constant door zijn gegaan met actievoeren. Deze acties zijn ook door de studenten zelf bedacht. Door constant druk te blijven zetten op het thema, op allerlei verschillende locaties, zijn we gekomen waar we nu staan.’ 

Ondanks dat het thema in verkiezingstijd niet echt een campagnetopic was bij politici, hebben jullie acties wel veel aandacht gekregen. Het is toch wel opvallend dat jullie dit bereikt hebben.  

‘Ik denk dat we dit voornamelijk hebben kunnen bereiken door de samenwerking tussen de steden, op deze manier versterk je elkaar en dit pakt de media op. Maar uiteraard heeft er ook gewoon heel veel tijd gezeten door studenten zelf in het mobiliseren van actiegroepen en dergelijke. Tijdens de demonstratie in Amsterdam was het echt ontzettend slecht weer, maar desalniettemin kwamen er alsnog tweehonderd studenten opdagen. Dit is dan wel heel mooi om te zien. We hebben wel gemerkt dat evenementen organiseren tijdens corona een andere tak van sport is.’ 

Wat zijn jullie vervolgstappen naar de formatie toe? 

‘Volgende week, op 17 april, staat er een grote online bijeenkomst met studenten gepland. Hierbij horen de studenten hoe we ervoor willen zorgen dat het huidige regeerakkoord een akkoord is dat schuldenvrij is! Honderden studenten hebben zich al aangemeld voor deze bijeenkomst, aanmelden kan via https://www.nietmijnschuld.nl/operatie-formatie#/. Tot er een regeerakkoord ligt waarin onze doelen zijn meegenomen gaan we nog keihard aan de bak, want het moet echt nú geregeld worden. De volgende verkiezingen zijn over vier jaar, de studenten van nu maken dan geen kans meer op compensatie.’  

Wat zou jouw tip zijn aan anderen die rondom een issue een beweging willen bouwen? 

‘Wat mij heel veel heeft geleerd, is dat het vooral veel oplevert om je energie te steken in mensen die nog twijfelen. Vroeger zou ik al mijn energie hebben gestoken in mensen die lijnrecht tegenover me staan, om hen te overtuigen. Maar als je constant met tegenstanders in gesprek gaat, heb je geen energie over voor de mensen die het al met je eens zijn of die wel richting jouw standpunten neigen. Met deze campagne heb ik geleerd me op die mensen te focussen, in plaats van op de mensen die niet overtuigd willen worden. Door de nadruk te leggen op de juiste mensen, kan je beweging groeien, kun je druk uitoefenen en zul je zien dat uiteindelijk zelfs eerdere ‘tegenstanders’ zich bij jouw standpunt aansluiten. Het is belangrijk om een beweging op te bouwen, in plaats van om alleen individuen over te halen. Zet je energie dus in waar het echt zin heeft. Collectieve organisatie is ontzettend belangrijk, als tegenhang van het individualisme wat nu heerst in de maatschappij. Collectief druk zetten is een middel dat al eeuwen werkt. Het is al helemaal leuk om hier dan ook studenten bij te betrekken.’