Thought Leader Thursday – Dagmar Oudshoorn: 'Mensenrechten zijn een uitgangspunt, geen keuze'.

In de interviewserie ‘Thought Leader Thursday’ spreken wij elke donderdag een expert op het gebied van een specifiek issue. Deze keer praten we met Dagmar Oudshoorn, die sinds 1 januari 2020 directeur is bij Amnesty Nederland. 

Hoe stond het bij jullie ervoor voordat de corona crisis uitbrak?  

Bij mijn start op 1 januari vorig jaar, waren we voornamelijk bezig met het mensenrechtenwerk dat we altijd doen. Amnesty is een wereldwijde beweging, die zich richt op internationale thema’s als de misstanden rondom de Oeigoeren en vrouwenrechten in Saoedi-Arabië. In Nederland zijn we ook met campagnes bezig geweest. We zijn een rechtszaak gestart tegen het etnisch profileren bij de marechaussee. Een andere grote campagne was tegen het aanpassen van de zedenwet, zoals minister Grapperhaus voorstelde. De minister maakte een onderscheid tussen ‘verkrachting’ en ‘seks tegen de wil’ en hier waren wij het niet mee eens. 

In mijn inwerkperiode moest ik op 12 maart mijn hele kantoor naar huis sturen. Dat viel precies tegelijk met het begin van onze collecteweek. Dit is een belangrijke week voor ons: Amnesty ontvangt namelijk geen middelen van de overheid, behalve als het gaat om educatie. Wij zijn onafhankelijk en willen ons niet laten beïnvloeden door de overheid. 
Door de lockdown moesten we onze manier van werken helemaal omgooien. Wij voeren altijd veel acties en komen samen in grotere groepen voor bijvoorbeeld demonstraties. Ledenwerving, fondsenwerving, alle groepen die we door het hele land hebben moesten allemaal anders georganiseerd worden.  

We hebben ons sterk moeten aanpassen aan een andere manier van werken, maar de inhoud is hetzelfde gebleven. Alleen kwam er een dimensie bovenop: hoe in tijden van corona met mensenrechten om wordt gegaan. De tegenstellingen in de maatschappij zijn uitvergroot in deze crisis. Bijvoorbeeld mensen die als eersten toegang hebben tot de zorg. Regimes knabbelden soms wat aan het behoud van de rechtstaat, onder het mom van de pandemie bestrijden. Dit vergroot de problematiek rondom mensenrechten die er al was. De vrijheden die op die manier worden ingeperkt, krijg je moeilijk weer terug. Zelfs in Engeland is verregaande wetgeving rondom corona zonder einddatum aangenomen. Natuurlijk moet een pandemie aangepakt worden, maar de maatregelen moeten wel proportioneel blijven. Het moet er niet toe leiden dat mensenrechten echt aangetast worden. Regimes die het normaal gesproken ook al niet zo nauw nemen met mensenrechten, hebben dit in deze coronatijden zeker niet verbeterd. In China zijn bijvoorbeeld journalisten opgepakt, in Hongarije werd het parlement tijdelijk buiten spel gezet.  In Nederland hadden wij zorg over de corona-app, maar ook over mensen die in de vreemdelingendetentie zitten.  

Is het bewustzijn van mensenrechten toegenomen? 

Ja en nee. Bijvoorbeeld rondom de toeslagenaffaire is de werking van algoritmen meer onder de aandacht gekomen, iets wat wij al langer aanstippen. Maar een fenomeen wat we ook veel zien in de maatschappij is het idee van ‘de eigen mensenrechten eerst’. Mensen hebben het over hun rechten, maar gunnen een ander diezelfde rechten niet altijd. Natuurlijk mogen er inperkingen van de vrijheid zijn, Amnesty is niet tegen maatregelen. Zolang deze tijdelijk en controleerbaar zijn. Ze moeten gelinkt zijn aan het probleem en goed onderbouwd worden. Het recht op gezondheid is ook een mensenrecht, maar de democratische controle moet gewaarborgd worden.  

Mensen zijn in deze context ook wel eens boos op Amnesty. Deze discussies zijn soms best wel lastig. Het is belangrijk dat we uitleggen wat we doen en waarom we dit doen: onze werkwijze is de inperkingen langs een democratisch lat leggen: gebeurt het volgens de regels en verdragen.    

Hoe doet Nederland het op het gebied van mensenrechten? Moeten we ons de laatste jaren meer zorgen maken over de situatie van mensenrechten in Nederland? 

Amnesty is een wereldwijde beweging, maar we zijn niet voor niets ook actief in Nederland. Ook hier zijn misstanden waar we naar moeten kijken. Etnisch profileren is een van die zaken. Hoewel we in een rechtsstaat wonen, wordt er niet altijd gehandeld volgens Artikel 1 van de Grondwet. Ook zien we dat zaken niet altijd goed doordacht worden, de toeslagenaffaire is hier een heel duidelijk voorbeeld van.  

Hoe gaat jullie werk verder in deze lockdown? 

Onze jaarlijkse collecte zal online plaats gaan vinden. Qua fondsenwerving kijken we ook naar nieuwe manieren. Inhoudelijk zijn we ons normale werk weer aan het doen, dit is niet veranderd. We hebben andere manieren moeten bedenken hoe we ons werk doen. Al het werven, bijvoorbeeld op festivals, hebben we ons op moeten aanpassen. De jaarlijkse brievenschrijf actie is dit jaar helemaal online gedaan en er zijn meer brieven geschreven dan ooit! We hebben ook ontdekt dat we nieuwe groepen aan hebben kunnen trekken op deze manier, zoals jongeren. 

Zijn er nog hele nieuwe onderwerpen op de agenda gekomen? 

Wereldwijd zijn we bezig met het vaststellen van een nieuwe strategie. Hierin kijkt ieder land ook naar zijn eigen prioriteiten. Nederland focust zich van oudsher meer op de burger- en politieke rechten. Andere landen leggen bijvoorbeeld meer de nadruk op culturele rechten.  

Op onze website kun je alle acties zien die we doen en waarvoor mensen bijvoorbeeld ook petities kunnen tekenen. En dat heeft zeker zin om te tekenen: een mooi voorbeeld van afgelopen week is het succes omtrent Loujain al-Hathloul uit Saoedi-Arabië die onterecht gevangen zat en nu naar huis mocht. Over de hele wereld is iedereen dan enorm blij dat we dit samen voor elkaar hebben gekregen door druk te zetten op de nationale en internationale politiek. Dit is de zichtbare meerwaarde van het werk wat we doen en het is voor iedereen te volgen. Het persoonlijke effect van die brieven en onze vrijwilligers is ontzettend groot.  

In voorbereiding op de verkiezingen nemen we deel aan een debat, waarin we politieke partijen ondervragen over de toekomst. Zaken als milieu en internationale ontwikkelingssamenwerking komen dan aan bod. Voordat de verkiezingsprogramma’s werden vastgesteld, hebben we heel veel brieven gestuurd om ervoor te zorgen dat de mensenrechten worden opgenomen in de partijprogramma’s.